XOCALI FACİƏSI AZƏRBAYCAN ƏDƏBİYYATINDA
Ədalət ƏSGƏROĞLU
XOCAM XOCALI!
Xəstələnməyə vaxt yox,
Sağalmağa imkan.
Ölürəm uzun-uzun,
Yaşayıram nakam.
Kədərim dünya boyda
Daşınır karvan-karvan.
Hardakı mənçoxam,
Yoxluq ona sarvan.
Yalan-zaman kəsiyi
Önündə bizik müntəzir
Həqiqət qapıda it döyür
Ütülmüş bütlərə
ad gəzir.
Don vurur soyuqdan göyərir,
Göylərdə yazılan yazı.
Nagıllar uzunluguyla
Şirin,
Həqiqət qısalığıyla acı.
Boğulub içində qalan
Dogulur amansız boşluğa.
Başlarda bir kənək qoz qırır
Qırası zəhərli baş buğa.
Olumlar cılız-cılız
Ölumlər miskin-miskin.
Мəmləkət bölük-bölük,
Aydınlıq
göz qapaqları
altında itkin.
İtmiş ocaqların yeri
Bitmiş şərqilərin sonu.
Qana bulaşmiş gül çöhrəsi
Şəfəqlər dan yerində donur.
Sabahın qoynu yalanla dolu,
Göyərçinlər yalana bulaşır.
Səfillik fit çala-çala
Yalanla qol-boyun dolaşır.
Gecənin sirri sabah.
Sabahın sirri – Neynək?
Gülə-gülə ağlamaq
Aglaya-aglaya gülmək.
Qurdun quzuya ulaması,
Quzunun qurda mələməsi...
Bu, bir yanıqlı tütək səsi,
Qarabağ gözəlləməsi...
Xocam, günahım qocaldı
Мənədərd çəkməyi öyrət,
Öyrət, qından çıxmagı
Qanımı duruldan qeyrət.
Uca saraylara baxır kimi
Baxım ayagım altındakı
torpağa
Goturüm yukümü sini-sini
Sığınım sümülmüş ocaga.
Adım varsa odum da var
Odumu aldınmı zalım?
Dağlanan hallar gördüm
Demə, necədi halım?
Dalğalanan namələr
Кəlmə-kəlmə kərəm deyir.
Zülm qənim kəsiləndən
Tüstülənən mənəmdeyir.
* * *
Şeytana daş atan
hacılar gəlsin,
Mənim yaşamagım
şeytan işidi.
Şeytana dəli demə,
mənədəli de!
Mənim dəliliyim
insan işidi...
Мələklərəlində
ag kagiz gəlsin,
lələkqələmiylə
yazsın bu dərdi.
Deyilsin, yazılsın
ürəк dolusu,
Saymaqla qurtarmır
gör nəqədərdi?
Şikayət ərizəsi-
ünvani Allah,
Torpaq yiyəsizmi,
göy yiyəsizmi?
Amansız qalanın
amanı Allah!
Zalımlar bu qədər
Sənə əzizmi?
Bilirəm səbrin var
dunyalar qədər,
Tükənib sinəmdə
dagları aşmır.
Bəlkə dədeşilib
şeytan əliylə
Səbr kasaları
daşmır ki, daşmır.
İliyə işləyən
bu bəla hardan,
Azad yaradırsan
axı insanı?
Sana boyun əyib,
aman dilərik,
Köləlik şah olub
Kəsir amanı...
Haqqı ucalarda
Bakirə gördüm
Qüdrəti daşları
mum eylədi, mum.
Məzluma zülm edib
zalımlıq edən,
Başqa zalım üçün
məzlumdur məzlum.
Fərman «qul aşiqi»
imza iblisin,
Düdük havasını,
çözər düdüklər.
Aləmi «bəzəyər»
yoluq beçələr,
Yeni bəzirganlar –
– şanapipiklər.
Mənə dogma olan
ömür yaddaşım,
Hərdən da pozulur,
«uzü ag» çıxır.
Təkhecalı haqqı
atsam qutuya
Orda
çoxhecali
bir nahaqq cıxır.
Qızıla rəng verdim
agdan, qaradan,
Çəkdim hüzuruna
şöhrəti, şanı.
Agnan başlar kəsdim
günah içində
Qaraynan gizlətdim
günahsız qanı...
Yer dələr, göy dələr
zalım inadı
Ahı daglar yaxan
ürəklər sağır.
Bu dərdin, kədərin
yeddi qatından
Bu zatı qırıqlar
yıxılmır axı...
Hər kəsin öz dərdi,
özünə dəvə,
Gedirəm dag ayrı,
dərə düz çıxır.
Enişdə qarşıma
könlü pərişan,
Yoxuşda qarşıma
dələduz çıxır.
İçini qurd yemiş
agac kimiyəm.
Dərdim dərmə-dərmə,
düyün-düyündü.
Bu günün bətnindən
dogulan sabah
Mənə bu günümdən
acı göründü.
Fələk öz işində
gərdişi bəlli.
Dondan-dona girir,
ah fəqan edir
baxıb «xoş halıma»
üzün döndərir
Əlini yelləyib
bədgüman gedir.
* * *
Başıma dar gələn
bu gen dünyanın,
Başıma firlanan
bu yerin, göyün.
Srrini bilənlər
mənədə deyin...
Bilirəm ağlamaq,
gülmək dərdini,
Doğulub sürünə-sürünə
omür sürməyi
Yaşayıb, yaşamayıb
ölmək dərdini.
Anlamaq dərdini
çəkdirin mənə,
Bu sirri, hikməti
Nə olur, nə olur
öyrədin mənə...
Öyrənə-öyrənə
belə qocalım,
Anlamaq dərdinə
acam Xocalı!
Xocalar türbəsi,
Xocam,Xocalı!
Qızılgül ətrinə
bürünüb gəzmək,
Qızılgül şövqülə
sevmək sevilmək.
Qızılgül rəngində ölmək,
olüb sonra dirilmək
Yoxdan var olanı
şahanə görmək...
Dərd dərdə dəyəndə
yanıb-yanıb
kül ola bilmək...
Şirin yuxuları
ərşə çəkdirən,
haqqı qapı-qapı
sərgiləndirən...
Həqiqət şərqim var
acıdan acı...
Zəhər tuluğuyam
dili haçalı,
Xocalar türbəsi,
Xocam, Xocalı!
Dünyanın içində
mən diriyəmsə,
Mən qəm eyləyən
ney səsiyəmsə.
Zalım qələmiylə
bənd-bənd kəsilən
Miskin yazılarda
əriyirəmsə
Günahkar mənəmmi,
Yoxsa dünyamı?
Sındırın,
sındırın gümüş aynamı.
Haqdan aynalanan
sabahım varsa,
Kədər ümmanından
boy verib bala
Sabahlar eşqinə
boylanıramsa...
Səma yazıları
başımın tacı
Şükür ki, ocağım,
tüstüm bacalı!
Xocalar türbəsi,
Xocam, Xocalı!
Millənənyazılar
palaz-palazdı,
Palaza bürünüb
elnən sürünər.
Silkələnən dağlar
çalın çarpazdı
Uzaqdan baxana
susqun görünər.
Gəzər ölkə-ölkə
dildə-ağızda,
Söz-söz sıralanar,
cücə ümidlər,
Sayılar,
bilinər sayı payızda.
Dibsiz quyularda
tıncıxan dərdim,
Bulanan, durulan
bu qəm, bu kədər,
Tum kimi çırtdanar
yeyilib gedər.
Goz yaşı bitirmir
qədr agacı,
Əyilməz haqqımsan
qollu-budaqlı!
Xocalar türbəsi,
Xocam, Xocalı!
Sanma daş ürəkdən
daş qoparırsan,
Sözü qanan kəsə
deyərlər şair!
Zalımlar görsə ki
baş aparırsan,
Səni diri-diri
yeyərlər şair!
Məhşər ayağına
çəkərləг səni,
Gəzərsən könlü boş,
başı havalı,
Havanı çaldırar
halvası dəymişin
zurna-qavalı...
Qorxub çəkindinmi?
Zaman qeyrət umur
söz yiyəsindən,
Sözə sahib çıxan
vicdan, ziyalı!
Ziyalı susanda
şair ölürsə
Ölüm zəngi çalır
çərxin zavalı,
Zavallı dərdlərin
könül möhtacı,
Sənsən boyük şair,
böyük ziyalı!
Xocalar türbəsi,
Xocam, Xocalı!
***
Deyirlər ki, toy olacaq,
evlənəcək Вəуаlı...
Kövrək-kövrək
çalınacaq vağzalı,
Boy-boy sıralanacaq
sabahların düzümü- yallı...
Bölük-bölük,
xurcun-xurcun,
beşik-beşik,
qucaq-qucaq
sualla dolu yol-
uşaqlı, qocalı
Xocalı?...
Xocali!...
Boyuna baxdılar,
toyun çaldılar,
Oyuna saldılar
havası qannı,
Qanına susayıb
qanın aldılar:
- Bircə içimlikdir
bu necəcandı...
Onun gəlinciyi
süngü ucunda
Süng edib uçuşan
and-amanları,
Qanadı sınmışlar
belə uçanda
Uçur insanlığın
xanımanları...
Boylanır, tullanır
boyundan uzun
Məsafə qaş ilə
göz arasıdı...
Ölüm nöqtəsində
dayanma quzum!
Çoxdur görəcəklər...
bu harasıdı?
Üç yaşlı oğlanın,
üç yaşlı qızın
Gəlincik oyunu,
bəycik oyunu
iti süngüsündə
bir amansızın.
Soruş yellənənin
kim olduğunu.
Bu ki təbəssümdür
sular sonası,
bir cənnət quşudur
heyrət içində.
İpəkdən donunu
tikdi anası,
Olüm ilmə vurdu
qan biçimində.
Üzündə lal sükut
donuq təbəssüm,
Ovcunun içində
bir qırmızı lent.
Rəssamlar, durmayın,
bir az tələsin!
Boyük sərgilərə
brenddir brend...
Açıq gözlərində
qan damlaları,
Gəzdir, gözlərinə
yıgsın dünyanı,
Вəlkədüşməyəcək
bir də güzarı,
Görsün görmədiyi
cini, şeytanı.
Tanrı belə çəkib,
belə da saxla,
Yoxsa nəfəs dəyər,
rənglər dəyişər...
Cəllad əməlini
gerçək söyləsən
Şəkil çərçivələr
qırılar düşər.
Çərçivə, sığırmı
bu agrı sənə?
Çilik-çilik edər
səni ahu-zar,
Gəldin insanlıgın
ulu dərsinə.
Doğulur tövbələr
olür günahlar...
Şəkil sözə çəkir
gur salonları,
Danışır ruhların
ciyərparəsi...
Otür dəvə-dəvə
qəm karvanları,
Dunyanın qəmkeşi-
-Zəminxarəsi...
* * *
Səfərə çıxıram,
uzaq səfərə...
Bələdçi özüməm
görünən daga.
Əgər çata bilsəm
ora bir dəfə
Min yol yüyürərəm
çox-çox uzağa.
Əlimi uzatsam
dəyər telinə,
Barmaq silkələsən
burnu üşüyər.
Qara selbələri
atsam eninə
Yenə də bəxtimə
uzunluq düşər.
Uzaqmı, yaxınmı?
ölçü bilinmir...
Ölçü vahidləri
pozur yaddaşı.
Yaxınlıq yol azıb
yaxına gəlmir,
Uzaqlıq yol azır
hər addımbaşı...
Səfərə çıxıram
səfərim uzun.
Çox yollar ağardan
ağ günlü yorğun...
Parisdə, Eyfel qülləsinin
başına firlanıb,
Kreml saatının
əqrəblərində
danq-danq danqıldayıb
yola düzəldim.
Ümid kökələri
yeyib kökəldim.
Çox uzaq, halım yox...
bu da Nyu York...
hamıya, hamıya
yetişə bildim,
Nə qədər yaxınsan,
nəqədər dogma,
Bir omür nə qədər
uzaq, aralı...
Yetişə bilmədim
sənə Xocalı...
Torpaq silkələnib
rəngi dəyişib?
Pərən-pərən düşüb
kəndlər, şəhərlər.
Bəlkə yerin oxu
daşa ilişib?
Bəs necə dönəcək
çərxi-fələklər?
Əli ətəyindən
uzun kimdi ki,
Əli ətəyindən
qısa gələn var.
Nə qədər uzatsam
sənin ətəyinə yetişmir əlim.
Arada yaxası
cırılmış dağlar
Yollara dağılmış
şirin noğullar,
qarımış, qartımış
uzun nagıllar.
İstəsən mazutda,
qazda bogulan
Üzü çopur-çopur
qəmi kədəri
Uf belə demədən
göndərim ton-ton...
Qrammofon Moskva,
post Vaşinqton...
Dəyişməz, korşalmaz
səsimin tonu
Yerində sayanın
nə haqqı-sayı?
Sayanın, seçənin
kəsilmir kökü
Balqabaq tagında
yetişir tayı.
Arpasın bölənmir
iki eşşəyin...
Oturub onunla
dərd bölüm bəlkə?
Necə yaşamağın,
necə ölməyin?
Dadını bilmirsə
bu boyda ölkə...
Bu şirin məmləkət,
bu sevimli xalq,
Bu qədər möhnəti
çəkir haqq, nahaq.
Na qədər yaxınsan,
Xocam, Xocalı!
Beləcə üz-üzə
dururuq hər gün.
Mən başı aşağı,
sən qaşqabaqlı,
Kəndirim dartınır
əlində qərbin.
İblisin, şeytanın
ara qatmağı,
Haqqın əyilməyən
qəddini əymiş.
dunyanı firlanıb
sənə çatmağım
Gülməli deyilmiş,
möcüzə imiş...
Kamil qaboyunun
"Zəminxarə"si
Sən demə hönkurüb
bunu deyirmiş...
* * *
Qırçın-qırçın sətirlənir,
bir qırçı əlilə
yazılıb sanki.
Baş kəsənin
zil qara gözlüyü.
Daş kəsənin gözlüyə oxşar
yaragı,
qan batırmağa gələn
missionerin qatır balasına
yem-sözlüyü.
Dalğa-dalğa namələr,
halqa-halqa
zülm möhürləri-
beləcə ikiqat bükülü,
Ozü yazar,
özü oxuyar.
özü deyər,
özü eşidər...
Bir sərxoş-parabeyin
yaz havası kimi mürgülü.
Daşı toz eləməyin yolu
Başdan keçir,
Yəni başı qoz kimi dolu.
mavi gözlü div kimi nəfs.
olmayan səs,
vurulmayan hədəf...
Nişangah - boynu bükük bənövşə
Nostalji bir xatirə çələngi
«Belə olaq həmişə»
Sol boyrümü dümsüklədim,
lal dayanan böyrək daşım!
Danış-danış...
... Düz on ildi lal durmusan,
Öz taxtında bayquş kimi
bardaş qurub oturmusan.
Sakitliyin üzür məni...
agzi kilidli,
X hibridli
Millət vəkilisən sanki.
Bir az mürgülü,
boynu təyinatı üzrə
ya saga, ya sola bükülü
boyunduruğun zəhni,
köləliyin vəkili.
* * *
İblis dəst xəttini
milə mil çəkib.
Milçək həvəsilə
yекətil çəkib.
Bəyaz yalan üstdən
qara tül çəkib,
Oxuya bilməzsən
о yazıları.
Qəm-kədər sarayı
lay-lay sökülə,
Göylərin yaxası
sına, tökülə.
Gerçək azan çəkə,
mələkhönkürə,
Oxuya bilməzsən
о yazıları.
Nöqtəsi, vergülü
sualla dolu,
Sual şişib durub
zülümə boylu,
Quş başı nidalar
başı alovlu,
Oxuya bilməzsən
о yazıları.
Elə şax yazılıb
üztü qırışmır,
Yatmır insanlığa,
haqqa uyuşmur.
Dəryada boğulmur,
odda alışmır
Oxuya bilməzsən
о yazıları.
Bu işin xəttatı
şeytandı, çağır,
Zəhmindən zəhrimar,
zinalıq yağır
Bu dərd dağ cüssəli,
dağlardan agır,
bu iş sənlik deyil
oxuya bilməzsən
о yazıları.
* * *
Sənə yol gəlirəm,
ömrüm-günüm.
Yəqin ki yetərəm
bu arzuma da.
Mənim ürəyimə
xal salan düyün,
Falçılıq felinə
uyuşmasa da...
Bu, bir rəzillikdi...
- falçı əməli
Guya ki sabahkı
halıma baxır.
Cadu firıldagı,
görücü əli,
Məni köləlikdən
çıxarmaz axı...
Köləlik, mütilik
sıxır canımı,
Elə «sıgal» çəkir
azadlıgıma.
Çarmıxa çəkəndə
həyəcanımı,
Нəуа çıraq olmur
quru canıma.
Sənə yol gəlirəm
Xocam, Xocalı!
Azadlıq eşqimdi
sənə əmanət
Yaxından, uzaqdan
səslər ucalır.
Ədalət, ədalət,
sənə ədalət!
Sənin ədalətin
dünya boyunca,
Yüruyür, yeriyir
təlaş içində...
Küskün göyərçinlər
Belə uçunca,
Kürsülər yıxılır
savaş içində.
Ədalət sözünü
kim uydurub, kim?
Kasıba, gücsüzə
dözüm yarlığım?
bu boyda axına
köləlik hakim
hakimi –mütləqmi
müti varlığım?
Qarışdırır gunah
bomboz rüzgarı,
Kimdir etirafa
bəraət yazan?
Sənə demədimi
haqqın yazarı?
Söylə həqiqəti
ədalət qazan!
Azadlıq, bu sözə
vurğunam qəlbən.
Qəlbən azad olmaq
tükənməz sərvət.
Doğma Qarabağsız
azadammı mən?
Miskin köləliyə
şahid həqiqət!
Yedim zəhər kimi
qəmi, kədəri,
Tıxdım xirtdəyəcən
qarı dözümdən.
Kim qopara bilər
divanələri
Alın yazısından-
- savaş sözündən.
* * *
Xocalı!...
Xocalı, sənin adına
axışır insanlıq...
Gəlir sən ünvanlı
tarixin qan boyalı yeri-
Xatına, Holokosta...
Bu adlar,
susmayan fəryadlar...
Bunlar, qan çanağının
vurub açdığı
şaqraq qan bulagı...
Axır tarix boyu
enişə, yoxuşa
məhəl qoymadan
belə isti -isti
par verə -verə,
bir an soyumadan...
Mat qalıb donmuşam,
buz baglamışam,
buzum arşın-arşın,
Donur alqışım, qarğışım.
Doyur qan yaddaşım.
Axın-axın boylu insan
goz yaşını silə-silə
qaranlığı daşıyır
sabahlara hamilə
Nəyi
Kimi
dogacaq?..
Doguşuyla
Kimi
Nəyi
Boğacaq?
Bol sevgimi qucaq-qucaq?
Qan-qadamı çəllək-çəllək?
Dərd-kədərmi karvan-karvan?
Dogru-dürüst, yalan-palan,
Axın-axın gedir insan.
... Bir yuxunun
yozumunu pozub duran,
bir yaznın bogazına
halqa vuran.
qan içənin
nəşəsindən sarxoş olan,
Havalanan həqiqətin
haləsində kölgələnən,
gah keflənən,
gah kiflənən.
Gah bitlənib birələnən,
dirilərin ehtişami-
ölülərin haqq salamı!
Xocam, sənə uz tuturam,
üz tutdugum yer,
türbədir.
Xocam, sənin hüzurunda
diz çökürəm,
Bu səcdədir,
Bu tövbədir.
***
Qonsam dan yerinə
azad, hürr kimi,
Dolansam başına
eşqi pir kimi,
Açılsa ürəyim
qızıl gül kimi,
Haqqı tər sinəmə
qızılı yazsam?
Yazsam, yeymi, Xocam?
Gecədən səhərə
axan sirr olum!
Şükürlər içində
Şükranə yolum!
Sənin hüzurunda
nədir ki olüm?
Baglı duyünlərin
bagını açsam?
Açsam, yeymi, Xocam!
Qazilər ən gözəl
Şərqini yazdı,
Sevgisi qol-boyun
Kürdü, Arazdı.
Ahı sinə yaxdı,
bu hələ azdı,
Hələ yıxılmalı
dagları aşsam?
Aşsam, yeymi, Xocam!
Mənə anlatdığın
həqiqət, andım!
Gerçəklər əzmini
mərdanə sandım!
Yandım bənovşəyi,
şahanə yandım!
Zəfər bulağı tək
qaynayıb daşsam?
Daşsam, yeymi, Xocam!
Dərsin görünməyən
ibrət dərsidi,
Alın yazısının
sağdan tərsidi.
Səsin divanilər
müqəddəsidi,
Sənsən haqq aşiqi
hayana baxsam...
Baxsam, yeymi, Xocam
Sən əlii milyonsan,
Bəlkə də çoxsan,
Ədalət axtaran
pirani haqsan.
Sabahlar eşqinə
qurtulacaqsan,
Səninlə əbədi
baş-başa qalsam?
Qalsam, yeymi, Xocam?
Алина ТАЛЫБОВА
ВОСПОМИНАНИЕ О КАРАБАХЕ
(Поэма, настигшая из детства)
По дороге в Шушу
...Снова вижу я город,
над миром
Вознесенный почти до небес -
Чуть поменьше Парижа и Рима,
Но по-своему полный чудес.
Мы в него поднимались, как в небо,
Как по лесенке винтовой,
По дороге из солнца и снега,
Что по склону вилась кожурой
Апельсиновой…
Пирамиды
Дальних гор, одержимых грозой -
Заклинаньем надежным закрыто
Это царство туманов и снов.
Здесь вода, пробиваясь сквозь камни,
Землю ржавчиной кровянит.
И истории алые маки
Прорастают сквозь влажный гранит.
А под сенью дерев небывалых
Гомозилось, шуршало, цвело,
И расщелинами вздыхало,
И туристами пело и шло.
И незримо, стальными крылами
Птица Рух осеняла тот лес,
Где гудело и било щитами
Время битв и нездешних чудес.
Там чернелась старинная арка,
Продолблённая ветром насквозь.
И закат, словно рваная рана,
И невиданной радуги мост.
И случайного облака чудо
Над кудрявой моей головой –
Словно кто-то огромный и мудрый
Мне кивал белоснежной чалмой.
(И неважно, как он назывался
На любом из земных языков –
Он вовеки собой оставался
До скончания всяких веков.)
В мире – зелено, ярко и жарко …
Вот только снова –
как вечность назад:
Все тревожней над древнею аркой
Наливается алым закат.
В городе
…Панамки – не лишни:
Июль как дракон,
И дышит, и пышет,
И пыхает он
Малиновым зноем
Из каменных пор.
Мы в город гранёный
Спускаемся с гор
Он пылен и солнечен,
Зелен и сед.
Стоит кое-где
Пара-тройка вождей.
На площади, в парке -
Десницы подняв…
Мы им не мешаем,
Они, в общем – нам.
Всем хватает мест
под солнцем -
В небе, на земле…
(В полдня ракурсе - красотка
Самых знойных лет
В платье бархатном, нарядном
Млеет за окном.
Старики играют в нарды
Или домино.
В старом зале рядом с парком
Крутится кино.
И летят цветы граната
В темное вино…)
И несутся солнцу вслед,
Задыхаясь от веселья,
Все мои 12 лет
На цепочной карусели
Вкругаля и вперехлёст.
Быть, как видно, мне поэтом…
А пока что я взахлеб
Ощущаю жизни этой
Высший лад и высший ритм.
И в вечереющем эфире
Бытие мое горит
Молодой звездой над миром.
На базаре
…А на базаре, как на палитре
Щедрым взмахом
могучей руки
Понамешаны были в избытке
Краски, запахи, языки.
Здесь фрукты – вельможи,
Торговцы – орлы.
И овощи тоже
Толсты и горды.
Соления – стеной
Идут на абордаж.
И свежей простыней
Раскинулся лаваш.
И парфюм домашнего сыра
Вдруг окатит взрывной волной –
Так, что и до отвала сытый
Изойдет раскаленной слюной.
Жар граната,
холод мяты
Очерк дынной головы.
Чуть поодаль - буйной масти
домотканые ковры…
Райских яблочек - навалом!
(Видно в эту ночь в раю
Все деревья оборвали…)
- Я, Базар, тебя люблю!..
Кисло-сладкий,
томно-жгучий
С мятой розой в рукавах -
Царь орехов и тянучек,
Он горит в моих глазах!
Солнца мед по банкам льет,
Утирает крупный пот…
- Лимоны, лимоны!..
- Домашняя птица!..
Баранов и кур
Обреченные лица.
Я так их жалею
Всей детскою кожей,
Хоть знаю, что жалость
Моя не поможет.
(Хотя и не знаю, Что лет через десять
Нас всех повлекут
Этой живности вместо
На черную бойню,
В кровавую баню.
И солнце потонет
В багровом тумане…)
И я замираю,
И - холод по коже,
Хоть жалость, я знаю,
Моя не поможет.
И все совершится
В назначенный срок…
Зачем же, зачем же,
Зачем я не бог!..
Я б так обустроила
собственный рай:
Вот – ветер резвится
в траве как джейран,
Июньское солнце
подняв на рога.
Вот – юбкою пенной
играет река.
На луга ладони –
заброшенный стог,
Как будто бы здесь,
собираясь в поход
Папаху забыл
впопыхах великан.
Здесь дэвы с гуденьем
стартуют в туман,
Далекую пери
похитить спеша…
Я книжки глотаю,
почти не дыша.
Мы в теннис играем
вечерней порой.
Уклад санаторный
монашески прост
И так же неспешен:
танцкласс и кино…
Ах, как это было
давным и давно!..
Закат
…Снова жертвы требуется
Ночи грозовой:
Солнце, как расстрелянный,
Пό небу сползет.
Руками окровавленными
Цепляя облака…
На черные развалины,
На желтые стога.
И долго еще корчиться
Будет и вздыхать,
И в пропасти ворочаться…
И небо умолять
Но его,
крамольные,
Заглушив слова,
Опять штыками молнии
Возьмутся добивать.
Снова жертвы требует
Молох черных лет
И нам уже не веруется
Ни в какой рассвет.
И снова горе ломится
В дверь мою и в стих…
Но прошу вас –
помните
В пропастях любых
Заповедь несложную:
Рухнет царство сов!..
Ночи жить положено
Лишь несколько часов.
Дождь
…Дождь стекает по лицам гор,
Дождь стоит в глазницах озер.
Дождь в волосах у леса шумит
И –
серой птицей дальше летит…
А в городе дальнем, полном луной
Дождь смывает нагар дневной,
Обходит в кустах прикорнувшие сны…
И замечает на стенах ночных
Скорбные доски:
портрет и две
Даты рядышком через тире.
И черного города посреди
Серую голову опустив,
Дождь стоит,
время нáпрочь смыв,
В тесном кольце этих досок немых
Дождь стекает по именам,
Пальцами водит по впалым щекам.
Цветок поправит,
тихонько вздохнет
И – зябкой женщиной дальше пройдет.
И взглядом ее проводивши тень,
парни выходят из серых стен
И до рассвета первых минут
парни женятся, пьют и поют,
Ладят дом, мастерами став,
землю холят, детей растят.
Ходят в гости или в кино,
играют в нарды и домино.
Достойно старятся,
долго живут,
На свадьбах внуков
пьют и поют...
Но на рассвете –
в назначенный час
Гаснет пламя оживших глаз,
Слабеют объятья прозрачных рук…
И для парней замыкается круг:
Как перед боем в окопе сойдясь,
Докурят, сутулясь и торопясь,
И возвращаются, сжав виски,
В доски свои,
как в могилы свои…
…В райское прошлое – видит Бог –
Я не стремлюсь:
нету райских эпох
На этой далекой от рая земле…
Но в полночь слетаются снова ко мне
Души, мокрые от дождя,
Тесные доски в прихожей сняв.
И не вернуть –
что хочешь твори –
Тех, что лежат в подножье зари.
Кого возвели на свои алтари
Во имя призрачных прав и свобод
Страшные боги новейших войн.
(…Который час и который век
Дождь стоит, не смыкая век,
Лунный свет отводя с лица -
Дождь без начала и без конца...)
... Дай, Боже, всем нам
не сойти с ума -
Только б увидеть эти дома
Без этих досок –
чтоб по вечерам
Парни сидели в зеленых дворах,
Вели разговоры о том, о сем,
Хвалились детьми,
затевали ремонт,
Ходили в гости или в кино,
Играли в нарды и домино…
Эпилог
…Этот мир далек от идиллий,
Но стоит только прикрыть глаза –
И опять, словно в давнем фильме:
Отступает, ворча, гроза.
Позабыты раздоры и споры
И на скатерти снеговой
Вновь под солнцем
сдвинуты горы,
Как бокалы с синим вином.
Ночи – звездны,
поэты – крылаты,
Живописцы на краски щедры.
Все вернулись домой солдаты,
И полны детворой дворы.
(…А тем, кого обошла удача –
Полумертвые от любви,
Отпоют,
отжалеют,
отплачут
Карабахские соловьи!..)
И черный ангел сгинул навеки
Из распахнутых детских глаз…
Как клокочут в предгорьях реки,
Ледяным кипятком клубясь!..
Раз глотнешь –
и заломит зубы,
И покажется мир хорош:
Солнце в небе звенит, как бубен,
Кеманчою вступает дождь.
Два глотнешь –
и откроется тайна
Наших странствий на этой земле.
Детство в небе как облачко тает…
Но опять через годы ко мне
Летний полдень протянет руки,
Целый мир держа на весу…
Я сюда когда-нибудь внуков
Обязательно привезу.