Kamil Əfsəroğlu

İŞTAH
Hekayə

Başını qaldırmasa da, altdan-altdan oğlunun dondurmayla çörək yeməyinə göz qoyurdu. Uşaq elə iştahla yeyirdi, deyirdin bəs, dünyanın naz-nemətini dadır. Ovurdlarını doldurub gəvələyə-gəvələyə gözünün mitiyini axıdırdı, ağlayıb-sıtqıyırdı ki, bəs, sabah nə yeyəcək? Səməd uşağın belə tərssayaq xasiyyətindən baş açmırdı. Təskinliyi bunda tapırdı ki, gədə irəliyə baxan, sabahını fikirləşəndi, gələcəyi var.
- Əə, bala, marojnaynan çörək yeməyini orda-burda danışma ha, camaatı bizə güldürərsən, - uşağa öyüd verdi.
Dədəsinin öyüdü uşağın beyninə batmadı, guya deyiləni heç eşitmədi. Elə Səməd də sözü çevirmədi. «Ye bala, ye, qaçqın balasısan. Tapdığına şükür elə…» - özlüyündə mızıldandı. Uşağı qınamırdı, nə haqla qınasın? Qayıdıb deməz, dədə, nə aldın, nə gətirdin ki, yemədim… Dükan-bazara getməyə də abırı qalmamışdı, nə qədər nisyə alver eləyərlər? Bu yandan da havalar düzəlmək bilmirdi ki, əlini bulasın işə-gücə, beşdən-üçdən qazansın. Hərənin çörəyi bir işdən çıxır, onun qazancı da bağlıydı havaya.
Televizorda hava haqqında məlumat verirdilər: «Bakı və Abşeron yarımadasında bu gün hava tutulub-açılacaq, yağmursuz keçəcək…» - ekrandakı nərmənazik qız əzilə-büzülə danışırdı.
Təzə xəbər Səmədin kefini durultdu, çiçəyi çırtladı, az qaldı çırtıq vurub oynasın. «Hava yağmursuz keçəcək…» - eşitdiyini yamsıladı. «Qadanı alım sənin! Aaz, bunu bayaqdan denən dayna! Kaş televizora çıxanların hamısı sənin kimi sözün düzünü danışaydı …» - ekrana sarı çırtıq atdı. Aparıcının çöhrəsinə ilıq bir təbəssüm yayıldı və Səmədə elə gəldi, nazlı-qəmzəli qız onun çırtığından qıdıqlandı, xoşhallanıb gülümsədi. Elə bildi qız yalnız onların televizorunda belə xoşqılıqdı, başqa evlərdə mısmırıqlıdı, qaraqabaqdı.
Təbiətin üzü birdən dəyişdi, elə bil buludları doğrayıb param-parça elədilər, qamçılayıb ürkütdülər və ürkmüş param-parça buludların arasından günəşin ilıq şüaları süzüldü, dünya birdən-birə rəngini dəyişdi, dünya işıqlandı.
- Arvad! - həyat yoldaşını səslədi, - mənim o çörək ağacımı bəri ver, deyəsən, havanın üzü güldü, axı. «Çörək ağacı» göy rəngli plastmas vedrəyə deyirdi. Vedrə bir kökdəydi, çölə atsan, üzünə baxmazdılar, amma Səməd onu göz bəbəyi təki qoruyurdu. Qaçqınçılığın lap başında almışdı, dəyişmirdi, deyirdi düşərli vedrədi. Neçə ildi külfəti, pis-yaxşı, bununla dolandırırdı...
Yaşıllığın arasıyla küçənin o biri başına sarı üz tutdu. Burada, ağaclıqda su kranı vardı, işinə yaxşı yarayırdı. Düşəndə, maşın yuyur, təkər qaraldırdı. Nə verirdilər, «min bərəkət» deyirdi, dursun çənə döysün, kəsəmət kəssin, belə şeylə arası yox idi.
Səkinin qırağında süd rəngində bahalı bir maşın dayanmışdı. Əvvəllər onu buralarda görməmişdi. Deyilənə görə, belə maşınların bir dünya maliyyəti var. «Ay başına dönüm, bunun pulun-parasın nə təhər çatdırıllar?» - özlüyündə sorğu-sual elədi. Tez də bu fikri başından uzaqlaşdırdı. «Nə dərdimə qalıb, yiyəsinə qismət olsun» - ağzını xeyirliyə açdı.
Oturub gözlədi ki, maşının sahibi gəlsin. Fikirləşdi: «Görəsən, bunun yiyəsi kimdi, harda işləyir?». Elə bilirdi yekə maşınların yiyələri də yekəpər olur, yekə yerdə işləyirlər.
Oturduğu yerdəcə mürgüləyirdi.
Motorun səsinə diksindi, boylanıb baxdı, sürücü yox idi. «Tanrımın başına dönüm, bu olan işdi, yoxsa cin-şeytan işə saldı bunu?» - heyrətə gəldi.
Maşının sahibi motoru aralıdan, pultla işə salmışdı. Gödəkboy, cürəfəsiz kişiydi.
Səməd gözünü maşından çəkmədən fağır-fağır dilləndi:
- Qardaş, gərək varsa, maşını yuyum. Dumduru Ceyranbatan suyudu, - ağaclıqdakı kranı göstərdi. - Təkərlərini də qapqara qaraldım...
- Qaraldım yox, denən ağardım, - kişi dedi. - Qara rəngdən, qara kəlməsinnən nə vaxt əl çəkəcək bu millət? Gözün görmür maşının rəngini? - elə ədayla dedi, guya ağ günə çıxmaqdan ötrü ancaq ağ maşın minmək, ağ maşın sürmək gərəkdi.
Səməd onun müəmmalı danışığından bir şey kəsdirmədi. Odur ki, qulaq ardına vurdu, çönüb heç kişiyə sarı baxmadı da. Belə söz-söhbətlərə qulaq asmağa halı hardaydı? Vedrəni əlinə alıb küçənin o biri üzündə dayanmış maşınlara tərəf getmək istəyirdi ki, öz adını eşidib geri çöndü.
- Ayə, dayan görüm! Səməd dəyilsən? A qıvlasız, kəndçini tanımadın, yoxsa? - kişi qımışdı. - Belə olar də… Qaçqın da qaçqını tanımayannan sonra ta kimə ürək qızdırasan?
Səməd durub kişiyə zənn elədi, baxdı ki, suyu şirin gəlir. Dodağını dişlədi. Cin Cəfərqulu idi, qımışmağından tanıdı. Dünyada heç kim Cin Cəfərqulu kimi qımışa bilməzdi, ovurdları dartılır, yanağının almacıq sümükləri lap irəli çıxırdı, üzünə baxanda adamın əti tökülürdü.
Səməd özünü itirdi, həmkəndlisilə rastlaşacağını fikrinə belə gətirməzdi. Sevincəyə düşmüşdü. Əlini əlinə vurdu, istədi desin, Cəfərqulu, üzrlü say, tanımadım, dövlətli olacaqsan. Amma düşündü ki, belə maşının sahibi dövlətli olar, kasıb olmaz. Bu yandan da ağlına sığışdıra bilmirdi ki, vaxtıyla kənddə it oğrusu kimi tanınan Cin Cəfərquluda bu büsat, bu halət hardandı. Kişinin oğlu xeylaq dəyişmişdi, üzünü qırış basmışdı, saçları çallaşmışdı. Dəyişməyən bircə boyu idi, əvvəlki kimi gödəmərək idi. Yox, deyəsən, elə boyu da balacalaşmışdı. Bəlkə də boyunun balacalığını malalamaq istədiyindən qəddini dik tutmuş, dorçununu dartıb durmuşdu. Hələ də qımışırdı.
- Deyirəm, dünyanın işinə bax e.. - Cəfərqulu başını buladı.
Səməd bilmədi kəndçisi nəyə eyham vurur. Sıxıldı, əlindəki vedrəni, əskini bilmədi hara gizlətsin.
- Cəfərqulu, səni gördüm, ürəyim açıldı, - fərəhlə dedi. Bunu gəlişixoş olsun deyə söyləmirdi. Xasiyyətiydi, elindən-obasından bir adam görəndə uşaq kimi sevinirdi, kəndin qoxusunu alırdı onlardan. - Bax, budu ha, yaxında oluram, yataqxanada. Bizim rayon qaçqınları da çoxdu, tək bizim kənddən beş-altı ailə yaşayır. Məmmədrzə kişi, İdris məllim qonşumdu…
Səməd gözləyirdi ki, həmkəndlisi bu xəbərə sevinəcək, amma Cəfərqulu özünü o yerə qoymadı, elə bil o adda adamlar tanımırdı.
Onun dinmədiyini görüb, Səməd təklif elədi:
- Gedək evə, bir istəkan çay içək.
- Ayə, nə çay? Çayı içir pionerlər, bir də pensionerlər, - Cəfərqulu yenə qımışdı.
Səmədin ürəyindən keçdi ki, kaş kəndçisi onu söyəydi, üzünə itin sözünü deyəydi, təki qımışmayaydı, onun bu xasiyyətini əzəldən həzm eləmirdi.
- Əlindəkini tulla qırağa, gəl otur maşına, - Cəfərqulu qapını açdı...
Səməd bilmirdi hayana gedirlər, bu neçə ildə şəhərə hələ də yaxşı bələd olmamışdı. Maşın elə şütüyürdü, az qalırdı yazığın başı dönsün, elə dönürdü də. Cin Cəfərqulu ağ maşını ağ at yerinə çapırdı, şəhərin Ağatlı oğlanıydı.
- Bayaq yaxşı dedin e…
- Nəyi? - Səməd soruşdu.
- Dedin dumduru Ceyranbatan suyuynan yuyacam maşını... - Ayə, yekə kişisən, özünə kişi peşəsi tap, pul qazan. Kim deyib bunu - adamı adam eyləyən parədi… - Cəfərqulu ara vermədən üdüləyirdi, puldan-paradan, var-dövlətdən danışırdı, öz danışığından özü həzz alırdı. Səmədinsə fikri ala dağdaydı, Cin Cəfərqulunu görəndə sevinsə də, onun maşınına minməyinə peşman olmuşdu, şəhəri gəzib dolaşmaqdansa, bir-iki təkər qaraldardı, beşdən-üçdən qazanardı. Gəzmək onun hansı gününə- güzəranına yaraşır?
Yerlisinin hünərinə heyran qalmışdı. «Əzəldən zirək, diribaş idi, daşdan pul çıxardırdı…» - Səməd özlüyündə xatırladı. Daşdan deyəndə, düz alınmırdı, Cin Cəfərqulunun pulu it oğurluğundan çıxırdı. Kənddə-kəsəkdə, çöldə-bayırda cənginə keçən itin başına ip salır, aparıb el yolundan keçən elat adamlarına, tərəkəmələrə verir, xırdabaşa dəyişirdi. Sövdası baş tutanda kefikök qayıdırdı və yol boyu oxuyurdu: «İti verdim, qoyun aldım, dınqır, sazım dınqır…»
Səmədi maraq boğurdu: «Görəsən, Cəfərqulu buralarda nə oxuyur, şəhər yeridi, tərəkəmə yox, qoyun-quzu yox…»
Maşın bahalı bir restoranın qabağında dayandı. Səməd yatsaydı, yuxusuna da girməzdi ki, nə vaxtsa belə yerə yolu düşər. Baxdı ki, Cin Cəfərqulunu burda yaxşı tanıyırlar. Qulluqçular əldən-ayaqdan olmuşdular, hamı da ona «rəis» deyib müraciət eləyirdi.
Cəfərqulu özünü dartıb oturmuşdu. O qədər yemək-içmək sifariş vermişdi, stolda bir qarış da boş yer yox idi.
«Kəndçim niyə belə bədxərclik eliyir, dünyanı basıb yeməyəcəyik ha. Adama bir qarnımız var…» - Səməd narahat oldu. Ürəyindəkiləri dilinə gətirmək istəyirdi ki, Cəfərqulunun səsinə sözü ağzında qaldı.
- Səməd, ye! Ye… - dedi, fikrini tamamlamadı. Mənalı-mənalı irişdi.
Kənddə balaca oğlan uşaqlarına deyərdilər: «Ye, bala, ye, yekəl…». Nədənsə ona elə gəldi kəndçisi də indi bu sayaq bir şey demək istədi. Nə bilsin, bəlkə də demək istəyirdi, eloğlu, ye, ətə-qana gəl, sınıxmısan. Sınıxmasın, neyləsin, qaçqınçılıqdan bəri eyninin açıldığı, üzünün güldüyü olmamışdı.
- Deyirəm araqdan başlayaq, - Cəfərqulu cavab gözləmədən qədəhini doldurdu, Səmədə isə iri çappa stəkanda süzdü.
«Nə təhər də yadında qalıb e…» - Səməd düşündü. Toyda-məclisdə arağı çappa stəkanda içərdi, qaydasıydı. Onun bu fason içməyi çoxlarına ləzzət verirdi. Səməd bunu igidlik hesab eləmirdi, başqa sayaq içməyi təbi götürmürdü. Qaçqınçılıqdan sonra arağı azaltmışdı, ayda-ildə bir dəfə içərdi, ya içməzdi. Deyirdi bu içkidi, meydi, şad günün dostudu, qaçqına-köçkünə yaraşan şey deyil, töhmət götürmək mənə yaraşmaz.
Səməd ağızbaağız dolu stəkana baxıb çaş-baş qalmışdı, bilmirdi neyləsin. Tərəddüdlə əlini stəkana apardı.
- Elli, vallah, buna nəfəs yetirmərəm, - mızıldandı. - O sayaq içmək qaldı kənddə.
- Ayə, fikir eləmə, hesab elə kənddəsən. Vur, getsin! - Cəfərqulu ona ürək-dirək verdi.
Bir anlığa Səmədə elə gəldi doğrudan da kənddədi, ürəkləndi.
- Cəmi qaçqınların sağlığına! - dedi. Kövrəldi, gözlərini yumub arağı birnəfəsə çəkdi başına.
Cəfərquluya ürcah gəlməyi indi könlünü açmışdı, oturub dərdləşəcək, doğma yer-yurdlarını yada salacaqlar. Səməd işini bilirdi, bilirdi ki, yenə kövrələcək, göz yaşını saxlaya bilməyəcək. Öz əlində deyildi, ağlayanda yüngülləşirdi, yoxsa ürəyi partlardı. Əlbət, Cəfərqulu da qoşulacaqdı ona, dərd-sərləri bir deyildimi, noolsun ki, eloğlusu pullu-mallı, varlı-karlıdı, pul-para torpaq, yurd dərdinə məlhəm olan deyil. Onun fikrincə, Cəfərqulu birinci sağlığı boşuna söyləməmişdi, onu danışdıran yəqin ki, qəribçilikdi, el-oba ağrısı, həsrətidi. Özgə necə olmalıdı?
- Gün o gün olsun, hamınız qayıdasınız ev-eşiyinizə! - Cəfərqulu, Səmədin stəkanını yenə silələmə doldurdu. Özü elə də içmirdi, bir qurtum alıb, qədəhi qoyurdu stola.
Səməd eloğlusunun sözlərinə heyrət elədi, zalım balası elə danışırdı, guya onun özü qaçqın deyildi, kəndi-kəsəyi yox idi. Bu tösmərək adamın soyuqqanlığına məəttəl qalmışdı. Bayaqdan elə bilirdi ki, torpaqdan, el-obadan söhbət düşsə, Cəfərqulu kövrələcək, göz yaşlarını saxlaya bilməyəcək. Səməd hətta ona necə təsəlli verəcəyini, nə deyəcəyini də bəri başdan bilirdi. Deyəcəkdi, qardaş, yaman günün ömrü az olar, geci-tezi var, Allah qoysa, qayıdacağıq torpağımıza. Şəxsən mən birinci qayıdacam, qayıdan kimi də başlıyacam öz işimə - kankanlığımı eliyəcəm, əlbət kəhrizlərin gözləri tutulub... Ən çox onun işi görünəcəkdi, gözü açılmış kəhrizlərin suyu həyatı özünə qaytaracaqdı. Hər kəs öz işinə, öz peşəsinə dönəcəkdi. Bəs, Cin Cəfərqulu? O neyləyəcəkdi? Səmədə elə gəldi bu qədər var-dövlətlə Cəfərqulu, əlbət, daha it oğurluğundan əl götürər, adam kimi əməlli-başlı bir işlə məşğul olar. Bu istək, bu ümidlə də dolu stəkanı qaldırdı.
- Qağa, sən deyən sağlığa! Cəmi qaçqın-köçkün qayıtsın yurduna-yuvasına! - gözlərini yumub arağı çəkdi başına. Kababdan daddı. - Cəfərqulu, elli, - dedi, - buranın kababının da tamı yoxdu. Kənddə bircə tikə şüşucu bişirirdin, dadınnan doymaq olmurdu…
- Ayə, hər şeyə fikir vermə, ye, ağzın işləsin, - Cəfərqulu yol göstərdi. Özününsə dilinin altından bircə loxma da keçmirdi, elə bil iştahını əlindən almışdılar. - Sən maa fikir vermə, işində ol. Mənim yeməyimi indi gətirəcəklər, - çönüb ofisianta işarə elədi.
Kiçik nimçədə ağartı gətirdilər, yağsız şora oxşayırdı.
Cəfərqulu şordan bir qaşıq ağzına apardı, bunu elə könülsüz elədi, elə bil zəhər-zəqqutun yeyirdi. Üz-gözünü turşutdu.
- Mənim yeməyim budu, - dedi. - Dünyanın nemətlərinə tamarzıyam, şəkərim var. Çox xayın azardı, adamı xımır-xımır içinnən yeyir…
Kəndçisinin bu halı Səmədin ürəyini ağrıtdı. İstədi desin qaçqınlıq da şəkər mərəzi kimidi, millətin axırına çıxıb, amma nə fikirləşdisə, dinmədi.
Cəfərqulu tamarzı baxışıyla yeməkləri süzdü.
- Səməd, ürəyin istiyəndə bir-iki şiş kabab yeyə bilirsən? - soruşdu.
- Niyə yemirəm? Bolluğuna düşəndə bir-iki yox e, lap beş-altı şiş yeyirəm, yarım litr də araq vururam, - Səməd dediklərini sübuta yetirmək istəyirmiş kimi, yağlı tikəni dişinə çəkdi. Görürdü ki, eloğlusu onun yeməyindən həzz alır, bəlkə, ona baxıb iştaha gələr. Amma onun dilinin altından hələ də heç nə keçmədiyni görüb sıxıldı, əlini yeməkdən çəkmək istəyəndə, Cəfərqulu təkid elədi:
- Sən maa fikir vermə, ye... Səməd, oturub saa baxıram, elə bilirəm özüm yeyirəm. Bu qədər malın-pulun ola, dünyanın naz-nemətinə tamarzı qalasan... Maşallah, sən iştahlısan, ye, çəkinmə, elə bil mənim qarnıma yeyirsən. Maa heylə gəlir, elə bilirəm ağız sənindi, gödən mənim. Neyniyim, mən də bunnan yaşıyıram, bunnan nəfəs alıram. Bu gün saa ürcah olmasaydım, yoldan keçənin birini qulaqlayıb gətirəcəkdim, o, yeyəcəkdi, mən də baxacaqdım… Hava da isti oldu ha, kələyim lap kəsilir, boğazdan yuxarı ağzım qupquru quruyur. Budu, neçə gündü yağışlı-çiskinli keçirdi, bir az babat olmuşdum, hava ki açıldı, təbim xarablaşır. O həkim, loğman qalmıyıb getmiyim, gündə iki paçka dərman atıram.
Səmədin kəndçisinə yazığı gəldi, dərdinin əncamı onda olsaydı, hər şeydən keçər, Cəfərqulunun azarına əlac eləyərdi. Qoy, havalar yağmurlu keçsin, ildırım şaqqıldasın, leysan töksün, Səmədin qazancı əlindən çıxsın, təki eloğlusu bu dərdi çəkməsin. «Yazıq neyləsin, canının hayındadı. Azar-bezar huşunu başınnan alıb, qaçqın olduğu da ağlınnan çıxıb. Allah, sən belə dərddən saxla» - ürəyində dua elədi.
Arağın təsirindən beyni dumanlanmışdı, özünü ələ almağa çalışırdı ki, eloğlusu sərxoşluğunu sezməsin.
Cəfərqulu telefonla danışırdı:
- Allo!.. Cana, mən birdən-ikidən yalan danışmışam? - qımışdı. Çönüb Səmədə göz vurdu. - Allo! Sən ki məni yaxşı tanıyırsan, ceyran. Yox-yox! İndi bərk zanitəm. Türkiyədən krupnı biznesmen gəlib - Səməd bəy - onunla delovoy söhbət eləyirik… Nə qazanc? Ölmüşdü Cəfərqulu qazancsız işə əl bulaya… Hə, heylədi: atmasan, atılarsan, qalarsan lüt-üryan... Yox, vallah, həqiqi sözümdü, İstanbuldan gəlib, oturub mənimlə üzbarı. İnanmırsan?..
Cəfərqulu telefonu Səmədin ağzına yaxın tutub qulağına pıçıldadı:
- Mənim canikimdi, danış, səsini eşitsin, inansın. Denən «Mərhaba, hanım efendi! Nasılsınız?».
Səməd qeyri-ixtiyari Cəfərqulunun dediklərini tutuquşu kimi təkrarladı. Telefonda şaqraq gülüş eşidildi. Diksindi, elə bildi qadın onun təlxəkliyinə gülür. Pıçıltıyla Cəfərquluya:
- İnanmadı, deyəsən, güldü maa, - dedi. Yaxşı artistlik eləmədiyinə görə özünü günahkar bildi.
Cəfərqulu əlini yellədi.
- İnanmaz da, - dedi, - elə danışdın, ətim töküldü. Ayə, bu qədər türk televiziyası var, olara baxmırsanmı?
- Qağa, bu televizordu, radiodu, olardan qulağım dolub, bezmişəm. Mən bircə hava məlumatına baxıram, az-çox düz danışan olardı. Sınamışam. Bax, bayaq dedi hava açılacaq, açıldı. Havanın üzü gülməsəydi, mənim çöldə-bayırda nə itim azmışdı, yağışda kimdi maşın yudurdan? Heç yudurtmasınlar, acından ölmüyəcəm ha, gedib vağzalda hamballıq eliyərəm. Yağlı yox, yavan yeyərəm, lap marojna-çörək yeyərəm. Yoxsa, yanlış danışıram, elli? - Səmədin dili topuq vururdu, araq onu tutmuşdu.
Bunu Cəfərqulu da hiss eləmişdi. «Marojna-çörək ee… Bu da təzə çıxıb?» - içində güldü.
- Cəfərqulu, yadındadı?.. - Səməd soruşdu. - Böyük kəhrizin suyu diş tökürdü… Heç nə istəmirəm, kaş o sudan bircə istəkan olaydı, çəkəydim başıma… Min bir dərdin dərmanıydı. Ağzını dirəyib kəhrizinin suyunnan ikicə qurtum içsən, onnan da şəkərin-məkərin çəkilib gedər.
Cəfərqulu astadan ah çəkdi, kəndçisi elə dava-dərman söyləmişdi, onu heç bir aptekdə qızıl pula da tapmazdın.
Eloğlusundan səs çıxmadığını görüb, Səməd söhbətin ağzını ayrı səmtə yönəltdi:
- Elli, bağışla, bir söz soruşum sənnən. Bu restoranın qulluqçuları saa niyə «rəis» deyir, olmuya paqonnu işə girmisən?.. İstəmiyənin gözü tökülsün.
Cəfərqulunun qırımı dəyişdi, dili açıldı, elə bil bayaqdan bu sualı gözləyirdi. Yenə qımışdı və bu qımışmağıyla elə bil yenə Səmədin dədə-nənəsini, yeddi arxa dönənini söydü.
- Ayə, paqon-maqon nədi? Şəhər yerində pullu adamlara «rəis» deyirlər, - Cəfərqulu özünü çəkdi. - Paqonnular mənim əlimə baxır, mən onların yox. Görmürdün, yol polisləri mıx kimi dayanıb maa necə çest verirdilər? İtin balasıdı yalan deyən, istiyirsən bu saat zəng eləyim, bir polkovnik çağırım, gəlsin «smirna» dayansın qabağımızda. Sən məni uşaq-muşaq bilmə e! - Əlini pencəyinin döş cibinə salıb bir paçka sarı «əllilik» çıxartdı. Arasından iki əskinas çəkdi, diliylə isladıb birini sağ, digərini sol çiyninə yapışdırdı. - Paqon budu. Bax, oldum general... Bu paçkanı bu gün qazanmışam, - stolun üstünə səpələdi. - Qazanmışam deyəndə, birinə atmışam, özü də «krupnı» atmışam. Zəmanə dəyişib, athaat zəmanəsidi. Söz var - «düz düzdə qalar» - atalar bunu görüb deyib… Sən də otur gözlə ki, torpaq qayıdacaq, gedib kankanlığını eliyəcəksən, kəhriz işləyəcəksən... Amma bayaq yaxşı dedin - «maşınını dupduru suynan yuyacam…». Sən elə əzəldən duruluq axtaran olmusan, ay evi tikilmiş, bu bulanıq dünyada nə duruluq?..
Cəfərqulu dolu boşqabı Səmədə uzatdı, yazıq-yazıq dedi:
- Lüləkababdan da ye, lüləkababdan! Ye, sənin qarnın, mənimsə gözüm doysun. Hayıl-mayıl olmuşam iştahına. Maşallah!.. Belə baxıram, çinədanın daşı da əridər.
Kəndçisinin eyhamlı danışığı Səmədin kefinə yatmadı, hətta bir balaca ona toxundu da. Əlini yeməkdən çəkdi. Cin Cəfərqulu həsəd ifadə eləyən cin gözlərini ondan ayırmırdı. Elə baxırdı, elə bil fürsət axtarırdı ki, üzbəsurət oturduğu adamın yeganə varını-dövlətini - içindəki rahatlığını, iştahını oğurlasın, bir vaxtlar kənddə-kəsəkdə it-küçük oğurladığı kimi.
Səməd kəndçisinin üzünə zənn elədi, onun ruhsuz, solğun bənizi, kirpikləri tökülmüş qıyıq, çiyid gözləri ölgün görünürdü.
«Allah kiminə mal-pul, üstündə də şəkər azarı verir, kasıba verdiyi isə can sağlığıdı. Bildiyinə şükür…» - Səməd fikrindən ötürdü.
Cəfərqulu «əllilik» paçkasını əlinin dalıyla ellisinə sarı itələdi.
- Səməd, götür bu pulları, iştahını sat maa! - qəfildən dedi.
Səməd əvvəl bir şey kəsdirmədi, karıxıb qaldı. Handan-hana özünə gəldi.
- Nəə?! - soruşdu. Ağlına gələn bu oldu ki, əlbət, kəndçisi keçib zarafata, ya da başını itirib, yoxsa belə naqqallıq eləməzdi.
Cin Cəfərqulu gerçəkləmişdi, dil qəfəsə qoymurdu:
- Ayə, camaat puldan ötrü böyrəyini, ciyərini satır. Saa nolub, sən də iştahını sat. Nolar, eloğlu dəyilik?.. Çöldəki o bahalı maşını da üstəlik peşkəş eləyirəm. Kasıb adamsan, sənin də əlin pul-para görər, sevinər, özünə gün ağlayarsan. Yoxsa, plastmas vedrə əlində düşmüsən küçələrə, təkər qaraldırsan. Hə, di ver əlini, xeyirləşək!.. - Cəfərqulu əlini ona uzatdı. Əli havada qaldı.
 
* * *
 
Səmədin belə kökə düşdüyü olmamışdı, başı dönürdü, elə bil yer indicə ayağının altından qaçacaqdı. Səntirləyə-səntirləyə ağaclığa sarı getdi. Kranı açıb başını tutdu buz kimi soyuq suyun altına…
Kolluqda gizlətdiyi «çörək ağacını» - göy plastmas vedrəni çox axtardısa da, tapa bilmədi, əlbət, kimsə çırpışdırmışdı. Cındır vedrə nəyə yarayan idi?
Deyəsən, azca yüngülləşmişdi, başı da dönmürdü. Yataqxananın həndəvərindəki dükana çatanda dayandı, evə əliboş qalxmaq istəmirdi. Əlini cibinə saldı, olan-qalan qəpikləri çıxarıb saydı - dondurmaya və bir kömbə çörəyə yetirdi….
 
Avqust 2010
 
 
KUKLALAR GÜLƏNDƏ
 
Qulağının dibində tapança açıldı elə bil. Qaçay diksindi, az qaldı ürəyi qopub düşsün ayağının altına. Əlini sinəsinə apardı, ürəyi yerindəydi, vururdu. Vururdu deyəndə, çırpınırdı, elə çırpınırdı, sanki köksünü dəlib çıxacaqdı. Son vaxtlar lap quşürək olmuşdu, neyləsin, yaş o yaş deyildi. Bir də indiki pistonların gubbultusu da ayrıdı, axı, top gurultusundan seçilmir.
Pistonu onun ayağının altına atan balaca oğlan uşağı idi, atası da yanında. Uşaq əməlindən həzz alır, bic-bic irişirdi.
Qaçay ayaq saxladı ki, nəfəsini dərsin, özünə gəlsin. Bir istədi uşağa öyüd versin, amma baxdı ki, valideyn də altdan-altdan qımışır, guya övladı nəsə böyük hünər göstərmişdi.
Qaçayın ürəyindən keçənləri skamyada oturmuş kepkalı kişi dilə gətirdi:
- Qədeş! Bura bulvardı, camaat dincəlməyə gəlir, nöş pozursuz millətin kayfını? Şəhəri voyenni poliqona çöndəriblər, mən ölüm.
Kepkalı kişinin millət adından danışmağından Qaçayın xoşu gəldisə də, özünü o yerə qoymadı, dinmədi. Amma ürəyində onun sözlərinə haqq qazandırdı.
Oğlanın atası eşitdiyinə məhəl qoymadı, halını belə pozmayıb övladına qahmar çıxdı:
- Uşaqdı dayna, xoşu gəleer!
- O, uşaqdı, sən ki uşaq dögülsən, oğluva öyüd verginən, başa sal ki, belənçik olmaz, - kepkalı kişi söz altda qalmadı. - Xətrivə dəyməsin, dart uşağıvın qulağını, deginən…
Oğlanın atası onun sözünü kəsdi:
- Neyneer, piston partladeer dayna… Tək mənim oğlummu partladeer?
Bu suala bənd imiş kimi bulvarın bəri başından daha bir neçə gurultu qopdu. Valideyn dorçununu dartıb ayaq üstə dayanmış Qaçayı, sonra da skamyada oturmuş kepkalı kişini süzdü, yəni gördünüz, şəhərdə piston partladan tək mənim oğlum deyil.
- Dükan-bazarda satılan şeydi dayna, pisdisə, satmaseennər… - bu dəfə sözünü qılıncına gətirdi. - Ağrın aleem, siz şəhərlilər piston tartıltısınnan qorxersiniz, onda görün biz qaçqınlar nəler çəkerdik oralarda. Gecəmiz-gündüzümüz yox idi, top, qrad mərmisi yağış olub yağerdi başımıza. Oturmusunuz şəhərdə kefikök-damağıçağ, rahatlıq axtarersiniz. Nolar sizin də qulağınız partıltı-gurultu eşidəndə, xəncərinizin qaşımı düşər?
Sözarası özünü Mirağa kimi tanıdan kepkalı kişi səbrini basıb gözlədi ki, qaçqın sözünü bitirsin. Deyəsən, qaçqın özü də bu qənaətdəydi, sözü çox uzatmaq fikri yox idi.
- Eloğlu, - dedi, - deyerəm uşağın qulağı partıltıya, gurultuya indidən alışsa yaxşıdı dayna, yekəlib əsgərlik çəkəndə ürəkli, təpərli olar, - dediklərini haqlı bilib yenə qımışdı. Oğlunun əlindən dartdı, sahilə sarı uzaqlaşdılar.
Kepkalı kişi qaçqının söylədiklərində nəsə bir həqiqət olduğunu düşündüyündənmi, yoxsa nədənsə daha dinmədi, özünü elə göstərdi ki, guya bu deyilənləri eşitməyib. Bəlkə də deməyə söz tapmadığından kirimişdi.
Havadan hələ də barıt iyi gəlirdi, burun deşən təlx iy çəkilmirdi. Dənizdən əsən xəfif gilavar belə bulvarın axşam havasını bu kəsif qoxudan təmizləyə bilmirdi.
Kepkalı kişi deyindi:
- Dinclik tapmaq olmur ki... Əvvəllər bayramın gəlişinə sevinərdik, indi tərsinə olub, nöşün ki, aləm qarışır, bir partapart düşür, gəl görəsən. Kinoda deyir e, alə, bu qədər də barıt qoyarlar? Parij dağıldı ki… İndi o söz olmasın, bu pistonnarın barıtını az qoyun də… Fikirləşmilrlər ki, millətin yaşlısı, xəstəsi də var, axı, yazıqdılar. Bibioğlu «skorıda medbrat» işləyir, mənə deyir, Mirağa qədeş, piston atılanda xəstə üstünə «vızov» birə-beş artır... Bayrama bir aydan çox qalıb, indidən başlayıblar partaparta. Qayınanamın yetmişdən çox yaşı var, bayram gələndə deyir, yeznə, məni tez çıxart şəhərdən, apar kəndə…
Qaçay kepkalı kişinin oturduğu skamyaya çökdü. Əlini hələ də sinəsində gəzdirir, elə bil ürəyini tovlayıb sakitləşdirmək istəyirdi. Mirağanın sözü yerində deməyi kefinə yatmışdı. Onun özü də, düşəndə, sözünü saxlamır, deyir. Amma nə olsun, deməklə iş aşmır: insanların hərəsi bir təbdədi: qananı da olur, qanmayanı da. Qanmayan daha çoxdu və getdikcə də elələrinin sayı artır elə bil. Özü də yaxşı bilirdi ki, onun-bunun danlağıyla bu məsələ düzələn deyil, milləti maarifləndirmək gərəkdi, ciddi iş aparılmalıdı bu yolda. O qədər televiziya kanalı var, amma gəl ki, belə şeylərə məhəl qoyan yoxdu: qaçırlar reklam dalınca, yersiz-mənasız şou göstərməkdən yorulmurlar. Özləri yorulmasalar da, milləti yorurlar, özü də əməlli-başlı yorurlar… Küçəyə siqaret kötüyü, zibil atanlara, avtobusda dilənçiyə pul verənlərə nə qədər irad tutmuşdu Qaçay, bunun üstündə az qala onunla əlbəyaxaya çıxanlar da olmuşdu ki, sən kimsən, şəhərin komendantısan?.. İnsanlar yaman dəyişib, söz deməli deyil, demirsən, olmur, deyirsən, düşürsən qana.
- Eşitdin, bayaq nə dedi qaçqın əmioğlu? - Kepkalı kişi Qaçaydan soruşdu.
Qaçay başını yüngülcə tərpətdi.
- Eşitdim.
- Qədeş, məni qınamaginən, ədəbiyyat məlliminə oxşayırdı a, ağzını açan kimi bildim. Həri, məllimdi, Mirağa canı. Öz uşağına ədəb öyrədə bilmir, başqalarına ədəbiyyat öyrədəcey? Sözüm böyük çıxmasın, mən onun kimilərinə dərs deyərəm, belə necə lazımdı. Alə, gəl onnan soruşginən «Səfillər»i kim yazıb, bilməyəcək, anam qəbri. Başımnan cavabdehəm!
Kepkalı kişinin dərdi tərpənmişdi, ürəyini boşaldıb yüngülləşmək istəyirdi. Qaçqının qarasınca donquldandı.
- Neyneer, piston partladeer… - yamsıladı. - Alə, kor dögülük, biz də görürük ki, piston partladır, bomba partlatmır... Deyir, qoy öyrənsin, yekələndə əsgərə gedəcək… Oğlun yekəlib əsgərə gedənəcən neçəsini infarkt eliyər ki… Söhbət dögül, Mirağa canı, - kepqasını geri itələdi. - Amma onu yaxçı dedi ki, piston-miston dükanda-bazarda satılan şeydi, pisdisə satmasınlar... Həri də, satmasalar, qadağa qoysalar, belənçik də olmaz. Yoxsa, Bakı Bombeyə dönüb. Fikir verdin, qədeş, arada şəhərlilərə də sataşdı a, dedi piston partıltısana qorxursunuz… Rayonlarda adam qalmayıb, hamı tökülüb gəlib şəhərə. Gərək, bir məktəb açım, kənddən-kəsəkdən gələnlərə dərs deyim - şəhərşünaslıq dərsi, mən ölüm. İndiki şəhər də o şəhər dögül, axı, dəyişib, maşallah olsun!
Qaçay gülümsündü, Mirağanın özünəxas danışığı, maraqlı söhbəti onu ovsunlamışdı. Kişinin oğlu olanı deyir, şəhər doğrudan da çox dəyişmişdi, tikilib-qurulmuşdu, baxanda adamın ruhu təzələnir. Elə insanlar da dəyişmişdilər, amma başqa sayaq dəyişmişdilər və Qaçay insanların bu sayaq dəyişməyinə heyfslənirdi, bu haqda yazılarında da yazmışdı. Yazmışdı ki, insanların dərrakəsi, düşüncəsi, ədəb-ərkanı da şəhərin siması təki yaxşıya dəyişməlidi, nurlu, işıqlı olmalıdı. Gizlətməyin adı yoxdu: adamlar əvvəlki qırımda, əvvəlki hal-xasiyyətdə deyillər, qanısoyuq, etinasız olublar elə bil. İndiki cavanlardan isə danışmağa dəyməz, böyük-kiçik saymırlar, küçədə-bayırda pərtövlük eləyir, ağızlarına gələni danışırlar. Nədən deyirsən danışırlar: bahalı maşından, telefondan, geyimdən… Elmdən, dərsdən-məktəbdən, kitabdan danışan yoxdu…
Kepkalı kişi elə bil onun ürəyindən keçənləri oxuyurdu.
- Alayı nəsil gəlir, - dedi. - Uşağa tərbiyə verməyə valideynin vaxtı var ki? Baş qarışıb biznesə, pul qazanmağa. Uşaq da gördüyünü götürür, görür ki, pulu olmayan batır, Aşqabad batan kimi. Deyim ki, indi məktəb də o təlim-tərbiyəni vermir, qədeş. Alə, bir məktəbdə ki, bayramda müəllimlər üçün şagirdlərdən pul yığalar, orda nə mərifət, nə təlim-tərbiyə olar?.. Sırağa gün burda, bulvarda bir kişi danışırdı: uşaq gəlib ki, bəs, ata, müəllimin ad günüdü, pul yığırlar. Atası da qeyidib ki, qara qəpiyim də yoxdu, deginən adıvı yazsınlar nisyə dəftərinə, ayın axırında verərik. Müəllim də sifariş göndərib ki, nisyə girməz kisəyə... Söhbətə baxginən a... Həri, elənçikdi, indi toya da nisyə yazılanlar var, qaldı məktəb ola. Belə getsə, məktəb bahalıqda Təzə bazardan betər olacey, mən ölüm... Bir az dərinnən fikirləşəndə, deyirsən neft səltənətində «nisyə dəftəri» söz-söhbəti nöş olmalıdı, axı? Elədi, elə dögül, qədeş?
Kepkalı kişi maraqlı adama oxşayırdı, ona görə də Qaçay oturduğu yerdən qalxmağa tələsmədi. Belə baxanda, tələsən yeri də yox idi, bulvara çıxmışdı gəzişsin, dəniz havası udsun. «Altmışı ki, haqladın, gərək gəzməkdən qalmayasan, onnan yaxşı dərman yoxdur» - bu, tək onun qənaəti deyildi, həkimlərin də tövsiyəsidi.
Mirağa üzrxahlıqla soruşdu:
- Qərdeşimsən, bağışlaginən, saat neçə olar?
Qaçay qol saatını kepkalı kişiyə yaxın tutdu ki, özü baxsın, eynəksiz yaxşı seçmirdi.
Kişi gözlərini qıyıb zənn elədi.
- Hələm bir saat var, - mızıldandı. - Bir saatdan sonra Mirağa olacey özgə aləmdə. Fantastikadı, mən ölüm. Haqq-ədalət, iman-insaf deyilən nə varsa, ordadı. Unudursan dünyanın dərd-qəmini. Sonra da özüvü söyürsən ki, alə, həyatda nöş belənçik dögül, nöş dünyanı yalan-palan götürüb gedir, insanlar nöş belənçik «suxoy, ravnoduşnı» olublar? Ora alayı aləmdi, mən ölüm…
Qaçay həmsöhbətinin nədən bəhs etdiyini kəsdirə bilmədi, hardan bilsin, camaatın ürəyinə girən deyildi ki… Amma maraq onu boğurdu. Ürəyində özünü qınadı: «Mən də qəribə adamam, vallah. Şəhər camaatının hara gedib-gəldiyinin hesabını aparmayacağam ha...».
Nəzərini dikdi yeraltı keçidin çıxışına. Adamlar göbələk təki yerdən pırtlayıb çıxırdılar elə bil - tək-tək, iki-bir, üç-bir… Mirağa da o səmtə baxırdı, bu insanların arasında kimisə axtarırdı sanki.
Nəsə dərindən köks ötürdü, nəzərini baxdığı səmtdən ayırmadan dilləndi:
- Hərdən məni fikir aparır, elə bilirəm bu yeraltı keçiddən cavanlığım - on yeddi yaşındakı «stilyaqa» Mirağa çıxacaq: əynində çesunça şalvar, iri vorotnikli polosatı köynək, ayağında lakirovannı modelni tufli, kəkil də düşür alnının ortasına. Pijonluğunnan qalmır, cibinnən «Malboro» qutusu çıxarır, guya importnı siqaret çəkəndi, içindəki mestni siqaretdi - «Prima». Siqaret alışdırır. Ağaca söykənib gəlib-gedənləri güdür… Onun neyləyəcəyini yaxçı bilirəm, nöş bilmirəm, öz cavanlığım dögül bəgəm?.. Yanından keçən rus qızını kruçoka salmaq istəyir, deyir, devüşkə, ay devüşkə, mojno s toboy poznakomitsa?. Qız gülümsəyir, «idi otsuda, pijon» deyib atkaz gedir. «Bu çuvixanın svidanisi var, mən ölüm, yoxsa minnəti olsun ki, Mirağa Monolitski ona söz atır. Söhbət dögül ki…» - özünü sındırmır. Gözü başqasını gəzir - o olmasın, bu olsun…
- Mirağa Monolitski? - Qaçay təəccübləndi.
- Həri!
- Monolitdə yaşayırdınız?
- Yox, alə, hardaydı məndə o bəxt, «Sovetski»də olurdum, köhnə hamam vardı e, onun tinindəki obşi dvorda. Özüm dağlı balasıyam, özü də nəsillikcə qırbasan olmuşuq. O vədə şəhər belənçik dögüldü, evlərin hamısının damı qırdan idi. Hər küçədə iki-üç qır qazanı qeyniyirdi. Məhlədə bir qoca kişi vardı, çox yaşlıydı, lap bu gün-sabahlıq idi. Diyanıb baxırdı qır qazanına. Bir kərəm soruşdum ki, Sədulla baba, nöş belənçik baxırsan? Dedi baxıram ki, görəsən, axirətdəki qır qazanı da belənçik pıqhapıq qeyniyir?.. Dedim kəneşnə. Kişi bir hala düşdü, gəl görəsən. Əlbət, günahları çoxuydu. Nə bilim? Bəlkə də yazıq elə bilirdi ki, o dünyadakı qır qazanını da mən qeynədirəm.
Qaçayın dodaqları qaçdı, Mirağa Monolitskinin söhbətindən əməlli-başlı həzz alırdı.
- Babamın saldığı qıra söhbət yox idi, - Mirağa sözünə davam elədi, - düz beş il qarantiya verirdi. Lüt Kərim deyirdilər ona. İndinin özündə də mənə Lüt Kərimin nəvəsi deyənlər var. Bunnan utanmıram, nöş utanım? Kişi çestni yaşayıb ki, lüt olub. Çestni varlı harda görünüb? Heç yerdə, eləsini hind kinosunda da görə bilməzsən… Qırbasan vardı ki, şah kefində dolanırdı. Seyidağanın həyətində kofe s molokom rəngdə cağ «Zimbala» diyanırdı, amma bizdə üççarxlı velosiped də yox idi, nöşün ki, çestni yaşayırdıq. Seyidağa bu yannan qır basırdı, o yannan oğlu çıxıb damları şişlə deşirdi ki, atası üçün iş olsun. Həri… Bir kərəm vəzifəli bir adamın evinin damını düzəldirdik, babama təklif elədi ki, gəl səni nazirliyə işə düzəldim, babam otkaz getdi. Dedi üç sinif qurtarmışam, mənnən nə nazir olar, nə nazir müavini. O bədbəxt nə bilsin, elə bilirdi nazirlikdə işləyənlərin hamısı nazirdi… Sən deməginən hər nazirliyin özünün kanalizasiyatəmizləyəni, qırbasanı varmış... Söhbəti nəyə gətirirdim, qədeş?
- Mirağa Monolitskiyə, - Qaçay xatırlatdı.
- Həri, o vədə, cavanlıqda monolitin damına qır basanda kəlləmayallaq gəlmişdim aşağı, amma burnum da qanamamışdı, nastoyaşi kinoydu, mən ölüm. Qurban olduğum Allahdan gələn qismətiydi: düşmüşdüm ağacların üstünə, rus demiş, «myaqki posadkə». Belə baxanda, əsl möcüzəydi, Ətağa. O vaxtdan məhlədə mənə kliçka yamamışdılar - Mirağa Monolitski. O yıxılan, bu yıxılan, sənəti dəyişdim. Uzağa getmədim, elə Monolitin tinindəcə farsovşiklik elədim, qurşandım alverə. Şəhərin bərkgedən cayıllarını italyanski güllü qalstuknan, iranski svetnoy noskiynən mən obespeçit eləyirdim, yuqoslavski modelni tufliynən isə Şokolad Oqtay. İtin-qurdun payını çıxannan sonra beş-on manat təmiz qazanırdım, deyirdim aza bərəkət. İndiki kimi dögüldü, indi insanlar alayı cürdü, milyon qazanırlar, amma gözləri doymur. Aza bərəkət deyən yoxdu. Nolub, alə, bu dünyanın malı kimə qalıb? Heç kimə… Bəlkəm, düz danışmıram, qədeş? - soruşdu.
Qaçay razılıq əlaməti olaraq başını yüngülcə tərpətdi.
Bayaqdan dil-dil ötən kepkalı kişi birdən kiridi, elə kiridi, deyərdin bundan belə onun ağzından kəlbətinlə də söz çəkə bilməzsən. Hələ də nəzərini yeraltı keçiddən ayırmırdı. Keçid küçənin o üzündə adamları udur, mədəsi götürmürmüş kimi udduqlarını bəri üzdə qaytarırdı. Mirağa bu adamların arasında hələ də kimisə axtarırdı. Onu qapıldığı hisslərdən ayırmaq istəmədiyindən Qaçay da danışmırdı, o da səssizcə oturub həmsöhbətinin baxdığı səmtə baxırdı. Baxırdı, amma fikri yanındakı kepkalı kişidəydi, gözləyirdi ki, söhbətin dalını gətirsin.
- Əcəb günlər vardı. Eh!.. - Mirağa köks ötürdü. - Deyəcəm, inanmayacaqsan. Uşaqlıqda arzum «lyotçik» - təyyarəçi olmaq idi - Hüseynbala Əliyev. Həri… O vədə indiki kimi dögüldü, məktəbdə yaxcı dərs verirdilər, bircə kərəm dərsdən qalanda müəllim evə gəlirdi, maraqlanırdı. Uşağı gözdən qoymurdular ki, avaralıq eləməsin. Klublar, dərnəklər vardı, mən «Dom moryakov»dakı aviamodelçilər dərnəyinə gedirdim, motorlu samolyot modeli düzəldib uçurdurdum. Uçmaq azarına tutulmuşdum. Rus mahnısı var e - «Orlyata uçatsa letat» - bax elənçik… Amma nolsun, arzum qaldı ürəyimdə, görünür qismət dögülmüş. Nə bilim, Allah bilən məsləhətdi, qismətdən hara qaçaceysən? Heç yerə… Babam Lüt Kərim dedi, Miribala, sənnən samolyotsürən çıxmaz, gəl yanımda muşqulat elə, qazana odun at, sənə morojnıpulu verəcəm. Elənçik, yavaş-yavaş uzaqlaşdım dərnəkdən. Sonrası da ki, bayaq dediyim kimi… - sözünü yarımçıq kəsdi, üzünü döndərdi.
Qaçay da onun baxdığı səmtə çöndü. Bir neçə addımlıqda gombul müştəri eynəkli tərəziçiylə höcətləşirdi. Tərəzi sahibi and-aman eləyirdi ki, onun tərəzisi təki düz işləyən yer üzündə tapılmaz.
- Ay qardaş, - dedi, - mənim tərəzimdə ingilislər özlərini çəkdirir, deyirlər beləsi heç Londonda yoxdu, sən də yapışmısan ki, tərəzin əyri çəkir. Qurana and olsun, misqala söz yoxdu…
Müştəri cəncəl adama oxşayırdı, bildiyini dədəsinə vermək istəmirdi.
- Mən ingilis-mingilis tanımıram, - höcətindən qalmadı. - Saa deyirəm ki, tərəzin düz çəkmir, azınnan üç yüz qram vurur.
Mirağa özünü saxlamadı, aralıdan-aralı söhbətə qarışdı:
- Qədeş! - müştəriyə səsləndi. - Bağışlaginən, adıvı da bilmirəm! Nə yapışmısan o bədbəxtin yaxasınnan? Atan yerində kişidi. Söhbət dögül ki… Myaskombinata ət prinimat eləmir ki, tərəzisi vursun? Sən yüz kilo oldun, ya yüz bir kilo, bunun o binavaya nə xeyiri var? Düz çəkmir, get özüvü alayı yerdə çəkdirginən. Yekə kişisən, əyibdü. - Üzünü Qaçaya tutdu: - Durub kişiynən qram-misqal söhbəti aparır, elə danışır, guya qızıldandı - 583 prob…
Mirağa söhbətə qarışmasaydı, bəlkə də müştəri hələ çox əngə verəcəkdi, var elə tərs, cığal adamlar. Tərəzinin haqqını verib kirimişcə yeraltı keçidə sarı uzaqlaşdı. Yer ağzını açıb bir andaca uddu onu. Tərəzi işlədən yaşlı kişi qalın şüşəli eynəyinin üstündən keçidə tərəf baxırdı, elə bil qorxurdu ki, yer udduğunu qaytaracaq, o cəncəl adam gəlib yenidən özünü onun tərəzisində çəkdirəcək, cığallıq edib ovqatını korlayacaqdı.
Mirağa mənalı-mənalı başını buladı, üzünü Qaçaya tutdu.
- Hər xasiyyətdə adam gəlir bulvara, - dedi. - Məni komendant qoysalar, bu bulvara elə «requlirovka» verərəm, belə necə lazımdı. İnsan elə bəndeyi-xudadı ki, gərək ipini boş buraxmayasan, boş buraxdın ha, bildiyini eləyəcək, mən ölüm. Söhbəti yoxdu... - sözünü yarımçıq kəsdi, yerindən qurcuxub yaxından keçən kişini salamladı.
- Salamün əleyküm!.. Sənətkara eşq olsun!
Kişi başının tərpətədib onun salamını aldı.
- Hə, gələceysən tamaşaya, Monolitski? - soruşdu. Səsi, danışığı gülməliydi, uşaq yamsılayırdı elə bil.
- Söhbəti yoxdu, - Mirağa cavab verdi. Sənətkar adlandırdığı kişinin dalınca baxdı. - Artistdi, Cırtdanı oynuyur, - dedi.- Fikir verdin onun danışığına, qədeş? - soruşdu.
- Hə, nəsə… - Qaçay gülümsədi.
- Bu bədbəxt, teatrda o qədər kukla oynadıb ki, danışığını çaşıb, həyatda da Cırtdan kimi danışır. Nə bilim, bəlkəm həyatı da teatr yerində görür - kukla teatrı yerində. Alayı aləmdi kukla teatrı. Bir tamaşaya bəlkəm beş-on kərəm baxıram, ləzzət verir, mən də belənçik sənətdən kayf alıram. Yerin məlum, otururam arxa «ryadda», baxıram özümçün, balacalardan çox mən gülürəm. Bilsən, nöş xoşum gəlir, nöşün ki, bu teatrda həmişə haqq-ədalət üstün gəlir. Bəs, necə?.. Bir qarış boyuyla Cırtdan divə elə kəf gəlir, belə alayı cür. Beləncik olmalıdı də, xeyir şərə üstün gəlməlidi, yadımdadı, məktəbdə bu sayaq dərs öyrədirdilər. Adamın ürəyinnən keçir, kaş həyatda da belənçik olaydı. Cırtdanı gətirib buraxasan şəhərə, bircə saat da qala bilməz, anam qəbri. Deyər, bu nədi, alə, mən gəlib haralara düşmüşəm? Bura Bombeydi ki… Həyatdakı divlər hop eləyib udarlar onu, özü də necə lazımdı… Həyat nağıl dögül, alayı aləmdi. Hərdən ürəyimdən keçir, kaş anam məni nağıllarda doğaydı, nağıllarda yaşayaydım, balaca Cırtdan kimi, göstərəydim divlərə, təpəgözlərə yerlərini… Qədeş, bir kərəm sən də yoluvu salginən kukla teatrına, bəyənəcəksən, bilirəm. Uşaqlar kuklaları «jivoy» bilir, divi, təpəgözü görəndə az qalır bağırları yarılsın. Cırtdandan ötrü elə «perejivat» eləyirlər, belə alayı cür. Mənim özüm də haldan-hala düşürəm… Qədeş, açığını deyim, dramteatr var e, oranı meylim çəkmir. İnanmıram ordakıların oyununa, bilirəm ki, artistlik eləyirlər, tamaşadan sonra üz-gözlərinin qrimini silib gedirlər evlərinə. Kuklaların isə bir üzü var, qrimsiz-filansız, göründükləri kimidilər. Onların evi də elə teatrdı... Yaxşı nə qalıbsa, yenə kuklalarda qalıb, bilsən necə çestnidilər? Alayı çür… Mənə gülməginən, balacalar kimi mən də o oyuncaqları «jivoy» bilirəm, inanıram onlara. İndi heç nəyə, heç kimə inam qalmayıb. Belə baxanda, qədeş, kukla bizik, sənsən, mənəm, bax bu insanlardı. Həyatımız da elə kukla teatrıdı: divli, təpəgözlü, Cırtdanlı, canavarlı, tülkülü, dovşanlı…
Yaxında partlayan piston gurultusu onun sözünü ağzında qoydu. Narazı-narazı başını buladı, çiyinlərini çəkdi. Oturduğu yerdən dikəldi.
- Di qal səlamət, qədeş! - dedi. - Mən getdim nağıllar aləminə. Orda kuklalar gülür. Kuklalar güləndə mən də gülürəm…
Kepkasını yanakı qoyub ağır addımlarla teatr binasına tərəf uzaqlaşdı.
 
Noyabr 2012