MİRZƏ ƏKƏKBƏR SABİR
ADƏMI ADƏM EYLƏYƏN PARADIR
Adəmi adəm eyləyən paradır,
Parasız adəmin üzü qaradır,
Qoy nə əslin, nəcabətin olsun,
Nə nəcibanə halətin olsun,
Baş-ayaq eyb içində olsan da -
Tək bu aləmdə dövlətin olsun;
Adəmi adəm eyləyən paradır,
Parasız adəmin üzü qaradır.
Olmasın fəhmin, əqlin, idrakın,
Var nə qəm, ta ki, vardır əmlakın;
Atəşi-xanə suzi-millət ikən --
Hər kəsin səcdəgahıdır xakın;
Adəmi adəm eyləyən paradır,
Parasız adəmin üzü qaradır.
Olmayır, olmasın da insafın,
Dut qanın şişə içrə əsnafın,
Та ki, var əldə beş puçuq quruşun --
Mötəbərsən gözündə əşrafın;
Adəmi adəm eyləyən paradır,
Parasız adəmin üzü qaradır.
BIR DƏSTƏ GÜL
İranlı deyir ki, ədl ilə dad olsun,
Osmanlı deyir ki, millət azad olsun,
Zahid nə deyir? Deyir ki, qarnım dolsun,
İranlı da, Osmanlı da bərbad olsun!
Tacir arayır ki, bir ticarət yapsın,
Amil çalışır bu yolda xidmət yapsın,
İş mollalarındır ki, çalsın-çapsın,
Yatsın, dursun, qüsli-cənabət yapsın.
Jurnal, qəzetə çıxır ki, millət oxusun,
Hər bir əsərindən alsın ibrət, oxusun,
Rusca oxumuşlara bu iş ar gəlir,
Derlər, bunu qoy qarə cəmaət oxusun.
Zənn etmə ki, zikrə, səcdəyə dalmaq üçün
Zahid yüyürür məscidə əcr almaq üçün,
Dün çaldığı səccadəyi satmış da yemiş,
İndi yüyürür əlavəsin çalmaq üçün.
FƏXRIYYƏ
Hərçənd əsirani-qüyudati-zamanız,
Hərçənd düçarani-bəliyyati-cahanız,
Zənn etmə ki, bu əsrdə avareyi-nanız,
Əvvəl nə idiksə, yenə biz şimdi hamanız....
Turanlılarız, adiyi-şüğli-sələfız biz!
Öz qövmümüzün başına əngəlkələfiz biz!
Zülmətsevər insanlarız üç-beş yaşımızdan,
Fitnə göyərir torpağımızdan, daşımızdan,
Tarac edərək, bac alırız qardaşımızdan,
Çıxmaz, çıxa bilməz də bu adət başımızdan....
Əslafımıza çünki həqiqi xələfız biz!
Öz qövmümüzün başına əngəlkələfiz biz!
Ol gün ki, Məlikşah Büzürk eylədi rəhlət,
Etdik iki namərd vəzirə təbəiyyət,
Qırdıq о qədər bir-birimizdən ki, nəhayət
Düşmən qatıb əl, taxtımızı eylədi qarət....
Öz həqqimizi gözləməyə bitərəfiz biz!
Turanlılarız, adiyi-şüğli-sələfiz biz!
Bir vəqt olub leşkəri-Çingizə tərəfdar,
Xarəzmləri məhv elədik qətl ilə yekbar,
Xarəzmlərin şahı fərar eylədi naçar,
Məscidləri, məktəbləri yıxdıq yerə təkrar....
Həqqa ki, səzavari-nişanü şərəfiz biz!
Öz dinimizin başına əngəlkələfiz biz!
Bir vəqt də dəvayi-səlib oldu mühəyya,
Dəvada firəngilərə qalib gəlib, əmma
Dincəlməyib etdik yenə bir faciə bərpa,
Öz tiğimiz öz rişəmizi kəsdi sərapa....
Guya ki, biyabanda bitən bir ələfiz biz!
Öz qövmümüzün başına əngəlkələfiz biz!
Bir vəqt dəxi Qaraqoyun, Ağqoyun olduq,
Azərbaycana, həm də Anatoluya dolduq,
Ol qədr qırıb bir-birimizdən ki, yorulduq,
Qırdıqca yorulduq və yorulduqca qırıldıq....
Turanlılarız, adiyi-şüğli-sələfiz biz!
Öz qövmümüzün başına əngəlkələfiz biz!
Bir vəqt salıb təfriqə olduq iki qismət,
Teymur şaha bir paramız etdi himayət,
Xan Yıldırıma bir paramız qıldı itaət,
Qanlar saçılıb Ankarada qopdu qiyamət....
Əhsən bizə! Həm tirzəniz, həm hədəfiz biz!!!
Öz qövmümüzün başına əngəlkələfiz biz!
Teymur şahi-ləngə olub tabeyi-fərman,
Xan Toxtamışı eylədik al qanına qəltan,
Та oldu Qızıl Ordaların dövləti talan,
Məsko şahına faidəbəxş oldu bu meydan....
Əlyövm uruslaşmaq ilə zişərəfis biz!
Öz dinimizin başına əngəlkələfis biz!
Bir vəqt Şah Ismayilü Sultani-Səlimə
Məftun olaraq eylədik islamı dünimə,
Qoyduq iki tazə adı bir dini-qədimə,
Saldı bu təşəyyö, bü təsənnün bizi bimə....
Qaldıqca bu halətlə səzayi-əsəfiz biz!
Öz dinimizin başına əngəlkələfiz biz!
Nadir bu iki xəstəliyi tutdu nəzərdə,
İstərdi əlac eyləyə bu qorxulu dərdə,
Bu məqsəd ilə əzm edərək girdi nəbərdə,
Məqtulən onun nəşini qoyduq quru yerdə....
Bir şeyi-əcibiz, nə bilim, bir tühəfiz biz!
Öz dinimizin başına əngəlkələfiz biz!
İndi yenə var tazə xəbər, yaxşı təmaşa,
İranlılıq, osmanlılıq ismi olub ehya,
Bir qitə yer üstündə qopub bir yekə dəva,
Meydan ki, qızışdı olarıq məhv sərapa....
Onsuz da əgərçənd ki, yeksər tələfiz biz!
Öz qövmümüzün başına əngəlkələfiz biz!
HƏR NƏ VERSƏN, VER
Hər nə versən, ver, məbada vermə bir dirhəm zəkat,
Qoy acından ölsə ölsün binəva kəndli və tat.
Hər nə düz versən, ver, oğlum, borcunu vermə təmam,
Hər nə alsan, al, amandır, alma kasıbdan səlam.
Hər nə etsən, et və lakin etmə meydən ictinab,
Hər nə dutsan, dut və lakin dutma bir kari-səvab.
Hər nə çəksən, çək, vəli, çəkmə xəcalət qübhdən,
Harda yatsan yat, ayılma, durma hərgiz sübhdən.
Hər yerə gəlsən, gəl, amma gəlmə dərsə, məktəbə,
Hər kəsə uysan, uy, amma uyma dinə, məzhəbə.
Hər nə çəksən, cək, bəradər, çəkmə düz mizanını,
Çəkmə sən millət qəmin, çəkmə, çək öz qəlyanını.
Baxmasan eytamə, baxma, baxma, bax löbətlərə,
Gəlməsən imanə, gəlmə, gəlmə, gəl lənətlərə.
Olmasan bir xeyrə bais, olma, ol bais şərə,
Etməsən imdad, etmə, et sitəm acizlərə.
SƏBR EYLƏ!
Bəlayi-fəqrə düşdün, razı ol, biçarə, səbr eylə!
Üzün oldisə gər külfət yanında qarə, səbr eylə!
Əsiri-qeydi-fəqr oldun, yazıq, təslimi-hirman ol,
Çalışma, bir işə getmə, fəqət məyusü nalan ol,
Qəzayə çarə yox, giryan ol, üryan ol, pərişan ol,
Səbur ol, şakir ol, yəni müsəlman ol, müsəlman ol,
Çatar öz rizqi-məqsumun, dolan avarə, səbr eylə!
Bəlayi-fəqrə düşdün, razı ol, biçarə, səbr eylə!
Maaşın ta ki, təng oldu ənis ol dərdü möhnətlə,
Boş ol, süst ol, ümidin qət qıl, yar ol ətalətlə,
Bunu təqdirə nisbət ver, yaşa daim rəzalətlə,
Həvadə seyr edən insana baxma çeşmi-qeyrətlə,
Burax kəsbi, unut səyi, yapışma karə, səbr eylə!
Bəlayi-fəqrə düşdün, razı ol, biçarə, səbr eylə!
Yetərkən zalimin zülmü sənə dövrü qəzadən bil,
Çatarkən amirin zəcri, -- onu seyri-səmadən bil,
Ozün öz iczinə bais olurkən masəvadən bil,
Bu məşumiyyəti biganədən gör, aşinadən bil,
Əzil, pamal ol, axtarma buna bir çarə, səbr eylə!
Bəlayi-fəqrə düşdün, razı ol, biçarə, səbr eylə!
Əgər çox təngdil olsan bu işdən qıl fəğan, ağla,
Girişmə başqa bir tədbirə, ancaq hər zaman ağla,
Bütün dünyadən əl çək, aşikar ağla, nihan ağla,
Qapansın gözlərin, fıkrin, düşünmə, görmə, yan, ağla,
Tüpür namusa, baxma nəngə, gəlmə arə, səbr eylə!
Bəlayi-fəqrə düşdün, razı ol, biçarə, səbr eylə!
Fəqət bir iş də görmək istər isən gör müsəlman tək,
Təhəmmül eylə cövri-mülkədarə, işlə heyvan tək,
Çalış, ək, biç, aparsın bəy, evin qalsın dəyirman tək,
Ayılma, haqqını qanma, xəbərdar olma insan tək,
Darılma, incimə, tab eylə hər azarə, səbr eylə!
Bəlayi-fəqrə düşdün, razı ol, biçarə, səbr eylə!
Əgər az-çox var isə qeyrətin kafirlərə baxma,
Bir asan kəsbə məşğul olmaq ilə dindən çıxma,
Uşaqlarçın çörək çıxsın deyə ha, din evin yıxma,
Babalın boynuma, get fələlik et, qəlbini sıxma,
Sənə iş sahibi pul verməsə, yan narə, səbr eylə!
Bəlayi-fəqrə düşdün, razı ol, biçarə, səbr eylə!
Və yaxud gər əsər varsa canında zorü-qüvvətdən,
Qolun güclü, üzün qansız, dilin xalisə rəhmətdən,
Qutar bir dəfəlik dərdü-ələmdən, bari-möhnətdən,
Quduzluq iştə bir pişə, gözəl hər dürlü sənətdən:
Bas al, kəs al, vur al, yıx al, qoşul füccarə, fəxr eylə!
Məqami-hörmətə çatdın dəxi həmvarə fəxr eylə!
Yanaş əşrarə, fəxr eylə!
Bulaş hər karə, fəxr eylə!
Tutulma nəngə, namusə,
Utanma arə, fəxr eylə!
SUAL-CAVAB
Görmə! -- Baş üstə, yumaram gözlərim.
- Dinmə! -- Mütiəm, kəsərəm sözlərim.
- Bir söz eşitmə! -- Qulağım bağlaram.
- Gülmə! -- Pəkey, şamu səhər ağlaram.
- Qanma! --Bacarmam! Məni məzur tut,
Boyləcə təklifı-məhalı unut!
Qabili-imkanmı olur qanmamaq?
Məcməri-nar içrə olub yanmamaq?
Eylə xəmuş atəşi-suzanını,
Qıl məni asudə, həm öz canını.
SATIRAM
Moldayı, salmadı el dil boğaza....
Eybi yox, gərçi qoyulduq loğaza,
Yaz bu elanımı da bir kağaza:
Açmışam Reydə geniş bir mağaza,
Çox ucuz qiymətə hər şey satıram,
Ay alan! Məmləkəti-Rey satıram!
Mağazamda tapılır hər cürə zad:
Cami-Cəm, rəyəti-Key, təxti-Qübad;
Gərçi bazarımı etməkdə kəsad
Səy edir bir para İrani nəjad,
Leyk mən baxmayıram, hey satıram!
Ay alan! Məmləkəti-Rey satıram!
Nə gərəkdir mənə bir munca ümur
Ki, edə qəlbimi bihissü hüzur?
Babama vermədi əl "abəki-şur",
Deyiləm naxələfü nabəşüur.
Qəsri-Şirin, əsəri-Key satıram!
Ay alan! Məmləkəti-Rey satıram!
İstəməm nuri, qaranlıq sevirəm,
Mülki-İranı dumanlıq sevirəm,
Boşlayıb şəhri yabanlıq sevirəm,
Bəsdi şahlıq, dəxi xanlıq sevirəm,
Səbzəvar ilə Məyamey satıram!
Ay alan! Məmləkəti-Rey satıram!
Söz mənim, ev mənim, əsrar mənim,
Ərzü namus mənim, ar mənim,
Mal mənim, məsləhəti-kar mənim,
Satıram, dövləti-Qacar mənim,
Kimə nə dəxli ki, mən şey satıram?!
Ay alan! Məmləkəti-Rey satıram!
Şah məşrutə-pənah olmaq isə,
El qoyan vəzlə şah olmaq isə,
Guş bir əmri-süpah olmaq isə,
Şah olub həmdəmi-ah olmaq isə
Xan olub, nuş eləyib mey, satıram!
Ay alan! Məmləkəti-Rey satıram!
OLMUR, OLMASIN
Ata:
-- Kuçədə tullan, ey oğul, sənətin olmur, olmasın!
Sənətə, dərsə, məktəbə rəğbətin olmur, olmasın!
Oğul:
-- Kəsbinə getməyə, ata, fürsətin olmur, olmasın!
Gündə bir arvad al, boşa, qeyrətin olmur, olmasın!
Ata:
-- Axşam olanda çıx çölə, gəlmə sabaha tək hələ,
Neyləsən eylə, bir belə ismətin olmur, olmasın
İffətin olmur, olmasın!
Oğul:
-- Axşam olanda yax həna, düz zəvəcatı yan-yana,
Girdin о dəm ki yorğana, halətin olmur, olmasın!
Qüdrətin olmur, olmasın!
Ata:
-- Tezdən ayılma bir səhər, dərsinə qılma bir nəzər,
Elm oxumaqda, müxtəsər, niyyətin olmur, olmasın!
Himmətin olmur, olmasın!
Oğul:
-- Saqqalı bağlı hər səhər isti həmamə qıl güzər,
Qorxma, azarlasan əgər; səhhətin olmur, olmasın!
Behcətin olmur, olmasın!
Ata:
-- Uşqoladan çıxan zaman, hər yeri vurnuxan zaman,
El sənə pis baxan zaman, ibrətin olmur, olmasın!
Xiclətin olmur, olmasın!
Oğul:
-- Tək həyətə girən zaman, qonşu qızın görən zaman,
Şövq ilə dindirən zaman, övrətin olmur, olmasın!
Qismətin olmur, olmasın!
Başına eşqi dolmasın!
Rişini Zalxa yolmasın!